Leren over Heerlen

Sinds een paar jaar verdiep ik mij in de verhalen achter de stad Heerlen. Wat begon met genieten van Serious Request in 2015 is inmiddels uitgegroeid tot hetgeen waar ik mijn werk van heb gemaakt: het verhaal vertellen van Heerlen. Veel verhalen zijn mij bekend en ik denk dat ik inmiddels een goed beeld heb van hoe het centrum van de stad zich door de jaren heen heeft ontwikkeld. Toch blijf ik steeds weer nieuwe dingen ontdekken, en dat maakt het zo leuk. Door boeken, foto’s, sociale media maar ook verhalen van bijvoorbeeld deelnemers aan de stadswandeling kom ik steeds meer te weten over deze boeiende stad. Hiernaast bezoek ik ook lezingen, presentaties, tentoonstellingen en dergelijke waardoor ik steeds meer te weten kom. De afgelopen periode heb ik op deze manier weer een aantal boeiende dingen bijgeleerd die ik in deze blog wil delen.

Lezing Vroedvrouwenschool (10 oktober 2021)

De Vroedvrouwenschool zit niet in de route van de stadswandeling (dan zou het wel een hele lange stadswandeling worden), maar omdat ik zoveel mogelijk over Heerlen wil weten kon ik deze lezing niet aan mij voorbij laten gaan. Over de Vroedvrouwenschool is zo veel te vertellen dat er een keuze gemaakt over de onderwerpen waar de lezing dieper op in zou gaan. Bij de onderwerpen werden veel foto’s vertoond van de vroedvrouwen en natuurlijk ook grappige en ontroerende babyfoto’s.

De Vroedvrouwenschool werd opgericht in 1909. Deze kwam naar Heerlen toe vanwege de hoge kindersterfte in de omgeving van de Oostelijke Mijnstreek. Niet heel gek als je bedenkt dat er nog geen echte informatievoorziening was rondom het verzorgen van baby’s. Jonge ouders deden – vanuit het huidige oogpunt gezien – soms de gekste dingen met hun baby zoals het laten drinken van koffie en sterke drank. Vanaf 1913 waren de eerste vroedvrouwen opgeleid en deden hun werk tot 1923 aan de Akerstraat in een van de gebouwen van het St. Josephziekenhuis. Door de grote bevolkingsgroei werd de locatie aan de Akerstraat snel te klein en de Vroedvrouwenschool verhuisde in 1923 naar de Zandweg aan de rand van Heerlen. Hier heeft deze instelling tot 1993 gezeten. Van 1909 tot 1993 zijn er rond de 80.000 kinderen ter wereld gekomen in de Vroedvrouwenschool

Wat mij tijdens de lezing aangreep waren de verhalen rondom de ongehuwde moeders. Ongehuwd zwanger zijn was een groot taboe en nog tot eind jaren ’70 moesten veel zwangere, ongehuwde meisjes om die reden afstand doen van hun kindje. Meteen na de geboorte werd de baby weggehaald en de moeder werd verder nooit meer geïnformeerd over waar haar kindje terecht was gekomen. Deze verhalen kende ik vaag, maar door de lezing weet ik er nu veel meer van. Zeker omdat bij de rondvraag aan het eind van de lezing bleek dat er meerdere aanwezigen waren die vroeger waren afgestaan en nu nog steeds niet weten wie hun moeder is. Dit heeft diepe indruk op mij gemaakt.

Symposium Landsfort Herle (30 oktober 2021)

De maquette van het Landsfort Herle is onderdeel van de stadswandeling en om hier wat meer over te weten te komen bezocht ik het symposium over het Landsfort dat bestond uit meerdere presentaties met elk een andere invalshoek. Er werd besproken wat er tot nu toe bekend is over het Landsford, maar ook kwamen archeologen aan het woord die recente onderzoeken en vondsten bespraken en zo weer meer informatie konden toevoegen.

Vanaf ongeveer 1100 is bekend dat Heerlen een ommuurde vesting was. Een landsfort met een uitkijktoren in het midden, daaromheen een paar huizen, een muur die bestond uit een binnenste en buitenste ring en om de buitenste muur lag een gracht. Het landsfort was ongeveer 110 bij 93 meter groot. De uitkijktoren is later uitgegroeid tot de Pancratiuskerk en had, naast uitkijktoren, ook de functie van vluchtplek voor de bewoners. De eerste aanwijzingen dat de vestingmuur voor een deel werd afgebroken dateren al uit 1760 en de gracht werd al rond 1684 gedeeltelijk gedempt. Het laatste stukje gracht werd rond 1900 gedempt en van de muur is bovengronds alleen in de tuin van de deken nog een deel te zien. Wel is gebleken dat de fundering van de vestingmuur ondergronds nog aanwezig is. In verschillende kelders van huizen die op de plek van de oude stadsmuur zijn gebouwd zijn hiervan nog resten terug te zien.

Stolpersteinewandeling (09 november 2021)

Om meer te weten te komen over de verhalen achter de Stolpersteine en de Tweede Wereldoorlog, maar ook uit respect voor deze trieste geschiedenis, sloot ik me op deze koude avond aan bij de wandeling. Er was vrij veel belangstelling, er waren ongeveer 40 deelnemers. De wandeling werd bewust op deze avond gehouden omdat in de nacht van 09 november 1938 de Kristallnacht plaatsvond. Dit was het eerste moment waarop grootschalig geweld werd gebruikt tegen de Joodse gemeenschap.

Die avond liepen we een route langs Stolpersteine die eerder die dag waren opgepoestst door leerlingen van verschillende middelbare scholen uit de buurt. Een aantal van deze steentjes wist ik te liggen, maar door de wandeling weet ik nu veel meer plekken te vinden. Er werd verteld over de mensen achter deze steentjes. Joodse onderduikers, hele gezinnen soms. Maar ook mensen die onderweg waren, op straat werden opgepakt en die nooit meer terug zijn gekomen. Soms mensen zo oud als ik, of die veel jonger waren. In sommige gevallen zelfs nog kinderen die een vreselijk lot tegemoet gingen. Deze wandeling was een mooi initiatief om de mensen achter de steentjes niet te vergeten.